Besluiten op basis van scenario’s en het verband met de corona-maatregelen van het kabinet

Door Toine van Helden, senior adviseur bij BMC en auteur van het boek 'Succesvol doelen bereiken'

Waarschijnlijk herkent u de situatie wel: aan de orde is een strategisch vraagstuk in de publieke sector. Hoe gaan we om met een probleem of hoe benutten we een kans? Natuurlijk zijn er verschillende mogelijkheden voor de weg die valt te bewandelen. Met ander woorden: er is een keuze mogelijk tussen die verschillende wegen die naar een oplossing zouden kunnen leiden. Een mooi voorbeeld, maar zeker niet het enige, is de vraag hoe we in Nederland omgaan met de bedreigingen van het Coronavirus.

Het is verwonderlijk om te zien hoe vaak bij dergelijke keuzevraagstukken sprake is van slordige semantiek – het woordgebruik. Woorden zou duidelijk moeten maken waarover men het heeft, maar helaas begint de verwarring al in een heel vroeg stadium van het zoeken naar oplossingen. Het woord ‘scenario’ is hiervan een prachtig voorbeeld. Laten we dat eens onder de loep nemen en ons samen verwonderen.

Verwondering

Organisaties spreken vaak over ‘scenario’s’ als ze doelen op de mogelijkheid om te kunnen kiezen uit verschillende mogelijke ‘keuze-varianten’. Je zou vermoeden dat een analyse van verschillende mogelijke scenario’s een goede start is in zo’n proces.

Ja: dat kan! Maar wanneer de een dit onder een scenario verstaat, en de ander dat, dan is het resultaat geen verheldering, maar verwarring. Dat wordt nog lastiger omdat niet alle partijen zich bewust zijn van onhelder taalgebruik en daaruit voortvloeiend onheldere redeneringen. Ik verwonder mij erover dat het onderscheid tussen scenario’s en keuzevarianten (varianten voor een te kiezen strategie) vaak over het hoofd wordt gezien. Het verschil is essentieel.

Minister-president Rutte sprak vorige week over scenario’s bij de aanpak van het Corona-probleem. Hij gebruikte het begrip ‘scenario’ in de betekenis keuzevarianten: een keuze tussen verschillende wegen die tot het gewenste resultaat zouden kunnen leiden.

Sterke besluitvorming vraagt om duidelijke afbakeningen in het keuzeproces

Scenario-analyse is een besluitvormingsmethodiek die uitgaat van een specifieke set van begrippen, met de bedoeling om te komen tot een zo slim mogelijk besluitvormingsproces. In scenarioanalyse wordt een onderscheid gemaakt tussen ‘scenario’s’ en ‘keuze-varianten’ (ook wel ‘beleidsvarianten’ genoemd).

Daarin duidt een ‘scenario’ op ontwikkelingen in de omgeving die door de besluitvormer niet zijn te beïnvloeden en is een scenario dus een externe factor. Je zou kunnen zeggen dat ‘scenario’s’ werelden schetsen waarin je de komende jaren (of maanden in het geval van het Coronavirus) terecht zou kunnen komen, maar waarop je zelf geen invloed hebt[1]. In termen van het Coronagevaar heb je het dan bijvoorbeeld over: ‘het aantal nieuwe besmettingen blijft exponentieel groeien’ of ‘het virus muteert binnen een half jaar tot een virus dat aanmerkelijk minder dodelijk is’.

Een ‘keuzevariant’ ofwel een ‘keuze voor een strategie’ is een keuze die de besluitvormer kan maken voor een handelingsperspectief dat de voorkeur verdient in het geval zich een bepaald ‘scenario’ zich daadwerkelijk voor zou doen: een keuzevariant is dus een interne factor. Een keuzevariant is de manier waarop de organisatie (in dit geval het kabinet) in hoofdlijnen zou kunnen reageren op een verwachte wereld, in de vorm van een schets van de hoofdlijnen van hoe je denkt te gaan handelen.

Waarom het onderscheid maken?

Door scenario’s te gebruiken worden kennis en voorstellingsvermogen gemobiliseerd bij de besluitvormer en de degenen die mogelijk worden beïnvloed door de keuzes in de uiteindelijke besluitvorming. Dit maakt dromen en nachtmerries bespreekbaar en appelleert naast de ratio ook aan emoties[2].

Keuzevarianten, gekoppeld aan scenario’s, leiden tot het expliciet maken van de gevolgen van eventuele keuzes voor een koers. Het onderscheiden van keuzevarianten is daarom een sterk middel om te communiceren, gericht op gezamenlijke keuzes en/of keuzes die worden begrepen door iedereen die meewerkt aan het uitvoeren ervan.

In het geval van de toespraak van Minister-president Rutte waren er natuurlijk wel externe factoren geanalyseerd, door het RIVM, op basis waarvan de keuzevarianten zijn afgeleid. Alleen hebben die geen plek gekregen in de toespraak.

Via verwondering komen tot leren

Hiermee wordt hopelijk duidelijk waarom ik het zo van harte aanbeveel om in de publieke sector meer genuanceerd gebruik te maken van scenarioanalyse als hulpmiddel om te komen tot verstandige keuzes en daarbij de afwegingen expliciet te maken. Daarbij is het volgens mij aan te bevelen zo helder mogelijk te zijn in het woordgebruik.

[1] & [2] Met dank aan Paul de Ruijter (zie www.deruijter.net).

Foto: ANP

Partnerbijdrage

Toine van Helden Senior adviseur, tel: 06-55374064 mail: toine.van.helden@bmc.nl