Decembercirculaire schetst contouren van toekomst, invulling pas definitief bij meicirculaire

Decembercirculaire schetst contouren van toekomst, invulling pas definitief bij meicirculaire Webinar of decembercirculaire en actuele ontwikkelingen gemeentefinanciën

Op vrijdag 14 januari verzorgden Marianne van den Berg (ministerie BZK) en Jan van der Lei (VNG) een webinar voor FAMO-leden over de decembercirculaire 2021 en de gevolgen hiervan voor gemeentelijke organisaties. Marianne nam haar gehoor mee in de meest in het oog springende punten uit de decembercirculaire en de actuele stand van zaken met betrekking de herverdeling van het gemeentefonds. Er komt € 150 miljoen beschikbaar voor het verbeteren van dienstverlening aan burgers en vanaf 2022 een structurele toevoeging van gelden voor salariskosten zorg van € 80 miljoen per jaar. Vanaf het voorjaar van 2022 krijgen gemeenten tevens € 14 miljoen voor beschermd wonen. Ten aanzien van de herijking van het gemeentefonds licht Marianne de voortgang kort toe. In oktober heeft de ROB advies gegeven op het voorstel. De VNG heeft aangegeven wel te willen adviseren maar dan wel met een reactie van het Rijk op het ROB-advies. Deze reactie is medio december verzonden naar de VNG. De leden hebben zich tijdens de ALV van 13 januari jl. nadrukkelijk uitgesproken met twee moties (Motie ‘herijking gemeentefonds – behandeling resolutie Herijking gemeentefonds’ en de motie ‘Het te volgen proces in vervolg op de resolutie herverdeling gemeentefonds’) die onderdeel uit zullen maken van de reactie van de VNG aan het Rijk. Gevraagd naar het tijdspad van verdere behandeling, geeft Marianne aan dat naar verwachting er helderheid is in de meicirculaire 2022.

Compensatiepakket corona

Positief nieuws is dat gemeenten een behoorlijke compensatie voor 2021 krijgen uit het compensatiepakket corona. Dit betreft bijvoorbeeld de inkomstenderving, SW-bedrijven, handhaving en een compensatie voor lokaal cultuuraanbod bovenop de al eerder uitgekeerde € 50 miljoen. Voor 2022 is duidelijk dat de compensatie zich zal richten op de meerkosten Jeugd en WMO, de extra kosten van de GGD-en en beschikbaarheidsvergoeding OV. Daarnaast wordt er ook geld beschikbaar gesteld om extra kosten in het sociale domein die voortvloeien uit corona, te compenseren.

Vanuit de zaal komt de vraag naar de coronagelden bij de EU voor Nederland van € 5,8 miljard. Nederland heeft nog geen aanvraag gedaan bij dit fonds omdat het demissionaire kabinet dit wilde overlaten aan het nieuwe kabinet. Hoewel nog niet duidelijk is met welke plannen het kabinet naar de EU zal gaan, is volgens de VNG de kans niet groot dat hierbij ook gelden doorgeleid zullen worden naar gemeenten. De verwachting is dat de middelen uit Europa in de verschillende fondsen komen, welke buiten de berekening voor het gemeentefonds zijn gehouden.

Analyse financiële gevolgen regeerakkoord

Na de toelichting van Marianne neemt Jan van der Lei namens de VNG het stokje over om een eerste analyse te geven van de financiële gevolgen van het regeerakkoord. Hij trapt af met een positieve noot: het begrotingstekort van - 2,7% zal naar verwachting gedempt worden door de economische groei van + 0,4% per jaar. Om daar wel meteen aan toe te voegen dat dit wellicht ingewikkeld wordt nu de tekorten van personeel overal oplopen.

Jan licht toe waarom het voor gemeenten erg vervelend is dat een aantal (grote) fondsen buiten het kader geplaatst zijn: hierdoor missen gemeenten een accres van ongeveer € 2,6 miljard. Het gaat om de fondsen Stikstoffonds, Klimaatfonds, Nationaal Groeifonds en het Mobiliteitsfonds. Ook de motie Hermans (september 2021) is buiten de norm gehouden. Hierover zijn geen afspraken gemaakt met de VNG – het kabinet heeft eenzijdig besloten dit deel van de begroting te ontkoppelen van de afspraken met gemeenten. Desgevraagd geeft Jan aan dat het kabinet dit volgens de Financiële Verhoudingswet inderdaad mág doen, maar dat het niet heel gebruikelijk is. Een mogelijke verklaring voor de ontkoppeling is dat het vooral eenmalige uitgaven betreft, maar zeker is dat niet. De opschalingskorting is wel uit de boeken verdwenen tot 2025, maar daarna zou de opschalingskorting (in z’n totaliteit) wel weer in beeld kunnen komen. Hierover is nog geen duidelijkheid.

Plannen woningbouw betaald met accres uit gemeentefonds

De plannen van het kabinet om de woningbouw aan te jagen, worden betaald met geld van het accres uit het gemeentefonds. Feitelijk voert het kabinet daarmee een herverdeling uit van geld en is het bovendien onduidelijk of er bij de genoemde cofinanciering daar bovenop nóg eens een miljard van gemeenten gevraagd wordt. Dat geldt ook voor andere SPUK’s: heel specifiek gelabeld geld afkomstig van de algemene middelen uit het gemeentefonds, feitelijk een greep uit de gemeentekas. De hoogte van het accres wordt daarmee in 2025 zoals het nu uitziet, verlaagd van € 2 miljard naar € 840 miljoen, onduidelijk is of dit geld terug komt als de SPUKS zijn afgerond. Het resultaat is een negatief accres in 2026: cijfers vooralsnog indicatief en inflatie is nog niet meegenomen. Een sluitende meerjarenraming in de gemeentebegrotingen is vanaf 2023 bijna niet meer mogelijk zonder bezuinigingen in de jaarschijf 2026. Mogelijk levert de geplande herbezinning op financiële verhoudingen wat op. Hierbij valt te denken aan het vergroten van de mogelijkheid om het gemeentelijk belastinggebied uit te breiden. Jan geeft desgevraagd aan dat de VNG bij het Rijk zal pleiten voor het beperken van specifieke uitkeringen. Het is immers niet voor niets dat de Algemene Rekenkamer heeft aangegeven dat het onwenselijk is om voorwaarden te koppelen aan reeds gelabeld geld. Wel ziet hij dat ministeries om die discussie te vermijden, dan maar kiezen voor een subsidie waarvoor wel een verantwoordingsplicht geldt. Hij stelt dat uitkeringsvormen in het algemeen ook tegen het licht gehouden zouden moeten worden en noemt hierbij specifiek de algemene middelen en een medebewindvoeringsfonds. Een aantal deelnemers vraagt hierbij ook aandacht voor de extra kosten die gepaard gaan bij al die aanvullende voorwaarden: diverse gemeenten hebben al een voorwaarschuwing van de eigen accountant gekregen dat de controle op de jaarrekening waarschijnlijk meerkosten gaat opleveren vanwege een toegenomen complexiteit.

Jeugdzorgbezuiniging

De Jeugdzorgbezuiniging staat op dit moment nog buiten de berekening. De bezuiniging betreft een rem op de geraamde groei en is daarmee dus een bezuiniging op de geplande uitgaven. Voor gemeenten kwam deze bezuiniging als een nare verrassing, omdat dit niet aansluit bij de uitspraak van de arbitragecommissie in 2021. Tijdens de extra ALV op 13 januari 2022 spraken de leden zich dan ook nadrukkelijk uit tegen deze keuze. De ALV stemde met 100% in met de motie om de vormgeving van en besluitvorming over de Hervormingsagenda op te schorten, totdat er een principeafspraak is gemaakt met het nieuwe kabinet waarin het kabinet zich conformeert aan de uitspraak van de arbitragecommissie en een evenwichtig fundament van kosten en baten gelegd wordt onder de politieke keuzes. Waarschijnlijk is het de bedoeling van het kabinet dat gemeenten de bezuiniging van € 500 miljoen compenseren met de eigen bijdrage, vermoed de VNG. Iets waar gemeenten zich absoluut niet in kunnen vinden, getuige ook de motie: Resolutie “Randvoorwaarden voor de hervormingsagenda Jeugd”

Eigen bijdrage voor hulp in de huishouding

Verder heeft het kabinet aangegeven gevoelig te zijn voor de kritiek van gemeenten ten aanzien van het abonnementstarief. Hoewel bedoeld om voor iedereen de hulp bij de huishouding in de WMO beschikbaar te maken, is gebleken dat ook mensen met een hoger inkomen gebruik maken van deze gemeentelijke voorziening. De aanzuigende werking bleek veel groter dan van tevoren bedacht. Daarom heeft het kabinet besloten dat gemeenten een eigen bijdrage mogen vragen voor de hulp in de huishouding, hiervoor komt een landelijke normering inkomen. Het is nog niet duidelijk of dit alleen voor nieuwe cliënten, of ook voor bestaande cliënten zal gelden. De verwachting is dat met de invoering van de eigen bijdrage, de kosten voor dit onderdeel van de WMO zullen dalen met 80 miljoen.

Reductie CO2

Een ander aandachtspunt is de opgeschroefde ambitie ten aanzien van de reductie van CO₂. De middelen die hiervoor beschikbaar gesteld worden, zijn lager dan toen de ambitie nog lager lag. Tijdens de ALV hebben de leden een motie aangenomen waarin gesteld wordt dat hierover eerst gesprekken gevoerd moeten gaan worden, voordat gemeenten hiervoor medeverantwoordelijk gemaakt kunnen worden. Dat gesprek moet ook gevoerd gaan worden over de herziening van de beheersovereenkomst van omgevingsdiensten. Die leveren nu nog niet wat ze zouden moeten leveren. De kosten om op het afgesproken niveau van dienstverlening te komen, lijken nu afgewenteld te worden op gemeenten. Wederom niet volgens afspraak, dus ook hierover zal een goed gesprek gevoerd moeten worden, heeft de ALV besloten.

Regiodeals

De Regiodeals komen ook in dit kabinet weer terug. Het is de verwachting dat een deel van deze aanvullende posten zal worden toebedeeld aan gemeenten. Zekerheid is hierover echter nog niet.

De VNG zal bij het Rijk ook nadrukkelijk blijven pleiten voor een steviger positie van het ministerie van BZK als het gaat om budgetten. Nu worden budgetten die opgenomen zijn op aanvullende posten pas overgeheveld als het ministerie van Financiën hier haar fiat op gegeven heeft en bovendien aan voorwaarden kan koppelen.

De samenvatting van de webinar kan kort zijn: alle reden voor een goed gesprek tussen Rijk en gemeenten en zonder twijfel – wordt vervolgd.