Druk op de begroting vraagt gemeenten om het maken van ‘echte’ keuzes

Tal van gemeenten hebben momenteel te kampen met (dreigende) tekorten, veelal veroorzaakt door knelpunten in de Jeugdzorg. De (her)verdeling van het gemeentefonds en de incidentele extra middelen die voor 2022 zijn toegezegd, zullen deze tekorten niet voor alle gemeenten oplossen.

Gemeenten dreigen met het niet meer uitvoeren van wettelijke taken (Binnenlands bestuur 18 juni 2021 “Rijk kan ingrijpen bij ‘stoere’ gemeenten”). Dat dit geen oplossing is maar een bestuurlijk spel dat mag duidelijk zijn. De gemeenten hebben immers de wettelijke plicht om deze taken uit te voeren. Aan de andere kant moeten gemeenten wel de financiële middelen hebben om deze wettelijke taken uit te voeren. Om deze ruimte te creëren resteert er maar één oplossing, bezuinigen op de niet wettelijke taken.

Het nadeel daarvan is dan weer dat dit ten kostte gaat van het voorzieningenniveau van de gemeente, en dus ten kostte van de inwoners. Daarnaast brengt dit ook het risico op ‘stille lasten’ met zich mee (Binnenlands bestuur 29 juni 2021 “Risico dat ‘stille lasten’ zich plotseling voordoen”). Gemeenten zullen er alles aan doen om te voorkomen dat voorzieningen als bibliotheken en zwembaden moeten worden gesloten. Hiervoor moeten dan wel maatregelen worden getroffen op andere gebieden zoals het uitstel van onderhoud en investeringen. Het risico is dan dat deze kosten zich op een later moment plotseling manifesteren. Dit kan zelfs tot hogere kosten leiden.

Gemeenten zitten op dit moment dus behoorlijk in de knel. Een structurele oplossing voor de (dreigende) tekorten is niet direct voor handen omdat de gemeenten enerzijds de plicht hebben om de wettelijke taken uit te voeren en anderzijds de verantwoordelijkheid hebben om het voorzieningenniveau van de gemeente in stand te houden voor haar inwoners. Tegelijkertijd vragen externe ontwikkelingen ook om nieuwe (extra) investeringen door bijvoorbeeld de toename van cybercrime, de invoering van de Omgevingswet en de energietransitie om maar eens een paar voorbeelden te noemen. Een balans hierin vinden vraagt om het maken van echte keuzes.

De ‘kaasschaafmethode’ om tot een sluitende begroting te komen werkt niet (meer), daarvoor is bij veel gemeenten het tekort te groot. Om tot een structurele oplossing te komen moet een aantal stappen gezet worden.

Allereerst zal de gemeente de flexibiliteit in haar begroting moeten bepalen. Welke financiële mogelijkheden zijn er nog binnen de huidige begroting. Daarbij moet niet alleen worden gekeken naar de lasten, maar moet ook niet geschuwd worden naar de batenkant te kijken. Is er nog (structurele) inkomstenverhoging te realiseren? Veelal een (politiek) taboe, maar wel realistisch.

Vervolgens zal de gemeente haar doelstellingen moeten bepalen. Hiervoor is een ‘kerntakendiscussie’ onontbeerlijk. Welke taken en politieke wensen heeft de gemeente, welke taken rekent de gemeente (niet) meer tot haar verantwoordelijkheden en welke herprioritering van de politieke keuzes kan en wil de gemeente maken? Om tot een lastenreductie te komen, is het nodig dat hierin echte keuzes gemaakt gaan worden die op een verantwoorde wijze ingrijpen in het voorzieningenniveau. Dat dit pijnlijk is, zal niemand tegenspreken, maar dat zijn de dreigende tekorten ook; een duivels dilemma

Tot slot moeten de uiteindelijke keuzes ook daadwerkelijk uitgevoerd worden. Hiervoor is het nodig dat de planning- en controlcyclus zodanig is (kwalitatief en inrichting) dat hierop ook daadwerkelijk gestuurd kan worden.

Wat kan Adlasz voor u betekenen?

Adlasz kan gemeenten ondersteunen om ‘grip’ te krijgen op de financiële uitdaging en de gevolgen daarvan voor de bedrijfsvoering. Met de ‘Bezuinigingsscan’ kunnen wij gemeenten helpen om tot een structureel sluitende (meerjaren)begroting te komen. De ‘Bezuinigingsscan’ bestaat uit 5 modules:

1. De ‘Stresstest Quickscan’ geeft in korte tijd inzicht in de financiële positie, de kwaliteit van de interne organisatie en de verbetermogelijkheden. De stressbestendigheid wordt in beeld gebracht in vergelijking met andere gemeenten.

2. De ‘Budgetmonitor’ geeft inzicht in de begrote baten en lasten per product ten opzichte van andere gemeenten. Hiermee wordt snel inzicht verkregen in opvallende uitkomsten (afwijkingen) die richting kunnen geven aan een nadere inhoudelijke analyse.

3. Met de ‘Inkoopscan’ wordt inzicht verkregen in de doelmatigheid van de financiële administratie en de inkoopfunctie.

4. De ‘Financieel beleid-analyse’ geeft inzicht in de financiële positie, de begrotingsruimte en de samenhang tussen de diverse beleidsonderdelen.

5. De ‘Takendiscussie’ helpt om keuzes te maken in de uitvoering van taken. Stap voor stap wordt de gemeente toegebracht naar het moment waarop keuzes worden gemaakt over het takenpakket.

Een grote financiële uitdaging is gelegen in het sociaal domein. Het ‘SZ Kompas’ helpt gemeenten inzicht te verkrijgen in de (ontwikkeling van) uitkeringskosten, (te realiseren) loonwaarde, uitstroom en de benodigde (ambtelijke) formatie. Het ‘SZ-Kompas’ is een scenario-analysemodel die de financiële gevolgen van beleidskeuzes meerjarig kan doorrekenen en scenario’s kan vergelijken. Een dergelijke analysetool is ook voor het beheer van het jeugdbudget beschikbaar.

Met ‘Beheersing Beheerst’ kunnen wij gemeenten helpen om richting te geven aan de kerntakendiscussie en om uiteindelijk de vertaling van gemaakte keuzes naar de bedrijfsvoering te bewerkstellingen. ‘Beheersing Beheerst’ ondersteunt het proces waarmee gemeenten hun interne organisatie periodiek uitlijnen en afstemmen op de (strategische) doelen.

Om de kwaliteit van de bedrijfsvoering te monitoren en vast te stellen is er ‘Checkpoint IC’. Deze webbased applicatie geeft een doeltreffende ondersteuning bij het vaststellen van de kwaliteit van de bedrijfsvoering, het financieel beheer en de organisatorische prestaties, inclusief de rechtmatigheidsaspecten.

Meer informatie?

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met een van onze collega’s:

- Drs. Rachel de Kort RA
Telefoonnummer: 06 2383 0551
E-mailadres: rachel.dekort@adlasz.nl

- Drs. Edwin van de Pol RA AA
Telefoonnummer: 06 2383 0515
E-mailadres: edwin.vandepol@adlasz.nl

Partnerbijdrage