Het succes van een van de meest productieve energiecooperaties van Nederland

Zoveel is intussen wel duidelijk: de transitie naar duurzame energie gaat niet vanzelf. Plannen voor zonneparken of windmolens stuiten nogal eens op weerstand. Voor gemeenten die worstelen met hun verduurzamingsambities kan een lokale energiecoöperatie dan een dankbare partner zijn. Kijk maar naar Bodegraven-Reeuwijk. Een succesverhaal waarnaar in de regio inmiddels met belangstelling wordt gekeken.

Op Google Earth zie je ze nog niet. Maar ze zijn er wel: 500 gloednieuwe zonnepanelen op het dak van zwembad De Kuil aan de Sportlaan in Bodegraven. Ze liggen naast de 700 panelen die het zwembad al had. Ze zijn aangeschaft door de Energiecoöperatie Bodegraven-Reeuwijk en ze wekken sinds een paar maanden duurzame stroom op. Wethouder Dirk-Jan Knol (CDA, wonen, financiën) stelde de complete installatie op 10 februari in gebruik. En hoewel niemand momenteel baantjes trekt in De Kuil (corona!), is dit een belangrijke stap op weg naar de verduurzaming van het energiegebruik van het zwembad, en daarmee van de gemeente Bodegraven als geheel, zegt Knol. ‘Net als andere gemeenten hebben wij een belangrijke taak in het kader van het Klimaatakkoord. Wij willen daar ook veel aan doen. En dan niet alleen mooie plannen maken, maar die ook echt uitvoeren.’

De zonnepanelen op het zwembad zijn al het tiende project van de Energiecoöperatie Bodegraven-Reeuwijk

Al in 2035 wil Bodegraven-Reeuwijk klimaatneutraal zijn. Bij het waarmaken van die klimaatambitie speelt de Energiecoöperatie Bodegraven-Reeuwijk, opgericht in februari 2018, een belangrijke rol. De zonnepanelen op het zwembad zijn al het tiende project. Op Google Earth zijn meer daken te zien waarop coöperatieve zoninstallaties zijn geplaatst. Zoals de daken van hoogbouwcomplexen van Woningbouwvereniging Reeuwijk. Het bedrijfsdak van Versluys Wegenbouw. Of het indrukwekkende staldak van agrariër Louis Verleun aan de Parallelweg, langs de A12. Dagelijks kunnen voorbijrijdende automobilisten ze zien: 718 zonnepanelen, geplaatst door de Energiecoöperatie. Jaarlijks wekken ze zo’n 220 duizend kWh op, genoeg voor ongeveer 70 huishoudens.

Het dak van de één levert duurzame en lokale energie voor de ander. Dat is in een notendop de missie van de Energiecoöperatie Bodegraven-Reeuwijk. ‘We willen zoveel mogelijk burgers op een laagdrempelige manier betrekken bij dat ideaal,’ zegt Jan Bouwens, de coöperatievoorzitter. Maar wie met Bouwens praat, merkt al snel dat idealisme gepaard gaat met een nuchtere Hollandse inslag. Bouwens: ‘We gaan zakelijk te werk. We blijven niet hangen in meningsvorming, maar zetten concrete stappen in de energietransitie.’ Het vijfkoppige coöperatiebestuur heeft verstand van energie, financiering en wet- en regelgeving.

Het dak van de één levert duurzame en lokale energie voor de ander

Met energiemaatschappij Greenchoice is een deal gesloten voor de afname van de opgewekte zonnestroom. Kort samengevat: de inwoner van Bodegraven-Reeuwijk die energie bij de coöperatie afneemt, staat een deel van het financiële voordeel af aan de Energiecoöperatie. Met die inkomsten worden de exploitatiekosten betaald en leningen afgelost. Eventuele winst komt ten goede aan nieuwe duurzame projecten.

Het kapitaal voor nieuwe energieprojecten komt van financiële instellingen (zoals BNG Bank, waarover direct meer), van subsidies, en van de leden die investeren in de projecten van de Energiecoöperatie. De duurzame energie die de coöperatie opwekt, wordt verkocht aan Greenchoice. Vanaf 1 april 2021 is de Energiecoöperatie daarbij voor een belangrijk deel afhankelijk van de Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE). Dat is een exploitatiesubsidie: de coöperatie krijgt gegarandeerd een bepaalde prijs voor elke geproduceerde kWh, onafhankelijk van het bedrag dat Greenchoice betaalt. Met al deze inkomsten betaalt de Energiecoöperatie de exploitatiekosten en lost zij leningen af inclusief de bijbehorende rente. Wordt er winst gemaakt, dan komt die ten goede aan nieuwe duurzame projecten. Een winstoogmerk is er niet.

Laagdrempeligheid

Vooral die laagdrempeligheid is belangrijk: iedereen in Bodegraven-Reeuwijk moet kunnen meedoen met de energietransitie. Iedereen kan daarom ook lid worden voor een eenmalige inleg van slechts 5 euro. Leden hoeven niet per se zelf te investeren. Willen ze dat wel, dan kunnen ze (via obligaties) naar draagkracht geld lenen aan de Energiecoöperatie. Ze ontvangen daarvoor een bescheiden rente.

En het werkt. Van de in totaal 623 energiecoöperaties in Nederland behoort die in Bodegraven-Reeuwijk tot de tien meest productieve van 2020, zo blijkt uit de Lokale Energie Monitor 2020. ‘Het is een opvallend professionele club,’ zegt Steef van Es, manager Public Finance bij BNG Bank. De bank sloot op 18 februari een financieringsovereenkomst met de coöperatie. Daarmee kwam een investeringskrediet van 1,5 miljoen euro beschikbaar – voor nog méér nieuwe energieprojecten de komende jaren, variërend van zonnepanelen op daken of op land, en straks mogelijk ook windenergie op land. ‘Die kredietaanvraag was professioneel opgesteld,’ zegt Van Es. ‘Het doel was helder: extra investeringsruimte, steeds met een sterke lokale betrokkenheid.’ Wethouder Knol bevestigt dat: ‘Het zijn doeners. Ik ben echt onder de indruk van de kwaliteit van het bestuur. Ze zijn goed onderlegd en staan midden in de samenleving. Hun werk staat ook al in de belangstelling bij anderen.’

De groei zit erin

Daarover straks. Eerst even dit: waarom eigenlijk die lening bij BNG Bank? Voorzitter Bouwens: ‘We krijgen er regelmatig nieuwe leden bij, we hebben er nu zo’n vierhonderd. De groei zit erin, maar we willen méér, we willen versnellen. Daarvoor is kapitaal nodig. Om dat aan te trekken hebben we diverse opties verkend. BNG Bank kwam als beste uit de bus.’ De nauwe relatie tussen de energiecoöperatie en de gemeente was daarbij een belangrijke factor. Al een half jaar na de oprichting, in november 2018, sloot de Energiecoöperatie een convenant met de gemeente Bodegraven-Reeuwijk. Hierin bevestigden beide partijen elkaar officieel als klimaatpartners. Bouwens: ‘Die samenwerking maakt het verschil. We hebben vastgelegd hoe we de energieambities gaan waarmaken.’ Voortbouwend op die samenwerking kon de gemeente zich dan ook met een gerust hart garant stellen voor de lening van BNG Bank, een belangrijke voorwaarde voor de toekenning.

Al een half jaar na de oprichting sloot de Energiecoöperatie een convenant met de gemeente; officiële klimaatpartners

Daarvoor moest (en moet) er wel scherp zicht zijn op de risico’s, zegt wethouder Knol. ‘Zeker omdat wij garant staan met publiek geld. De business case voor elk project wordt daarom voorgelegd aan het college van B&W. Pas als dat grondig is bekeken en wij onze goedkeuring hebben verleend, komt het geld beschikbaar.’ Een risicoanalyse maakt onlosmakelijk deel uit van de overeenkomst, en de gemeentelijke afdeling controlling zit erbovenop. Adri Laurman, senior adviseur financiën bij de gemeente, benadrukt dat de energiecoöperatie als uiterst betrouwbaar te boek staat. ‘We kennen alle betrokkenen heel goed. Maar we toetsen elke business case op het realisme van de cijfers, de ramingen, de geschatte kosten en de afschrijvingstermijnen. Overigens: dat is geen uitzonderlijke constructie. Wij staan ook wel eens garant voor woningcorporaties en soms voor sportverenigingen.’

Het gaat de energiecoöperatie niet alleen om méér projecten, al denkt Bouwens verder te kunnen groeien. Het gaat ook om versteviging van het lokale draagvlak en lokaal eigendom. Bewoners moeten niet alleen kunnen meedenken over de locaties van zon- en windinstallaties, maar daar ook financieel van kunnen profiteren. Hoe meer je er daarvan hebt, hoe meer je daarover te zeggen hebt. En hoe meer je zelf profiteert van duurzame investeringen, hoe kansrijker de losse projecten en uiteindelijk de energietransitie als geheel.

Het gaat de energiecoöperatie ook om versteviging van het lokale draagvlak en lokaal eigendom

Dat gedachtegoed is helemaal in lijn met het zeer recent verschenen rapport van het Planbureau voor de Leefomgeving: Grote opgaven in een beperkte ruimte. Daarin adviseert het PBL de overheid om burgers serieuzer te nemen. ‘Maak omwonenden mede-eigenaar van een windmolen of een zonnepark,’ zei PBL-onderzoeker David Hamers in een in een interview (De Volkskrant) bij de verschijning van het rapport. Dat is dus precies wat in Bodegraven-Reeuwijk gebeurt. ‘We richten ons nu in eerste instantie op het plaatsen van nog meer zonnepanelen op bedrijfsdaken,’ zegt Bouwens. ‘Denk maar eens aan de grote kaaspakhuizen hier.’ Google Earth leert dat er veel dakpotentieel is in Bodegraven, al is ook weer niet elk dak geschikt. Volgens schattingen van de coöperatie is er ruimte voor 20 tot 30 duizend zonnepanelen op bedrijfsgebouwen, veestallen en openbare gebouwen. ‘Voor wie wil meedoen, bieden wij het voordeel van grootschalige inkoop en professioneel advies,’ zegt Bouwens.

Openbare plekken

En als het dakpotentieel straks grotendeels is benut? Dan komen openbare plekken in aanmerking, zoals zonnedaken boven parkeerplaatsen, met oplaadpalen voor elektrische auto’s, en geschikte locaties op land. Bouwens: ‘Daarbij houden we goed in de gaten of het landschap niet te veel wordt aangetast, want dat is óók een collectief belang. De provincie Zuid-Holland waakt daar ook voor. Op zich kunnen wij ook grootschalige zonneprojecten op land wel aan, net als windprojecten, maar draagvlak is van groot belang en zijn er grotere investeringen mee gemoeid.’

We houden goed in de gaten of het landschap niet te veel wordt aangetast, want dat is óók een collectief belang

Landschapsarchitect Berno Strootman, Rijksadviseur voor het landschap, sloeg eind vorig jaar alarm over de ‘hagelslag’ van zonneparken en zonneweides in het kwetsbare Nederlandse cultuurlandschap. Wethouder Knol kent die geluiden. ‘Even voor de duidelijkheid: wij zien het heus niet zitten om alle weilanden hier vol te plempen met zonneparken, zelfs al is er lokaal draagvlak voor. Deze gemeente heeft ook veel Natura2000-gebieden en veel melkveehouderijen. We zijn voorzichtig. Maar we moeten wel blijven denken in kansen. Die zijn er ook bij het overdekken van parkeerplaatsen of het benutten van het talud van de N11.’

Hoe het ook verder gaat: de opvallende combinatie van energiecoöperatie, gemeentelijke overheid en BNG Bank heeft de aandacht getrokken van de omringende gemeenten: Gouda, Zuidplas, Waddinxveen en Krimpenerwaard. Zo zijn er in Gouda nu plannen voor een nieuwe energiecoöperatie die ook met zo’n ruimere financieringsconstructie zou kunnen werken, om daardoor vaart te maken. ‘De bal rolt door in Midden-Holland,’ zo typeert Bouwens dat effect.

In de regio zijn nu tien energiecoöperaties actief. ‘Wij willen andere initiatiefnemers graag helpen,’ zegt Bouwens. ‘Vandaar dat we nu samen met de bedrijfsverenigingen in Midden-Hollland een servicepunt willen oprichten om andere energiecoöperaties in Midden-Holland te ondersteunen bij het opstellen van business cases en het overleg met geïnteresseerde vastgoedeigenaren.’ Dat servicepunt is bedoeld om de professionaliteit van de coöperaties naar een hoger niveau te tillen. Geen overbodige luxe, want de wereld van de duurzame energie is permanent in beweging. Zo is de postcoderoosregeling, waarmee de Energiecoöperatie Bodegraven-Reeuwijk werkte, per 1 april 2021 afgeschaft en vervangen door de Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking. MKB-ondernemers die ‘iets’ met zonnepanelen willen, worden voortdurend bestookt met commerciële initiatieven en zien soms door de bomen het bos niet meer.

Zorg voor transparantie

Een coöperatie moet bovenop deze ontwikkelingen zitten. En daarnaast vooral investeren in de relatie met de gemeente én professioneel projectmanagement, zo blijkt desgevraagd uit de adviezen die Bouwens en Laurman onafhankelijk van elkaar geven. Bouwens: ‘Als je dit wilt, zoek dan samenwerking met de gemeente. Sluit een helder convenant. Pak het vooral professioneel aan. Voer bijvoorbeeld elk kwartaal overleg met de wethouder duurzaamheid en vergeet het rondje langs de gemeenteraadsfracties niet. Zorg voor vertrouwen en werk eraan. Blijf op de hoogte.’

'Zorg dat de gemeenteraad erachter staat. Ga uit van een realistische opbrengsten en rendementen. Win goed advies in over de technische mogelijkheden'

Laurman: ‘Je moet het professioneel aanpakken, met goed zicht op de risico’s. Zorg dat de gemeenteraad erachter staat. Ga uit van een realistische opbrengsten en rendementen. Win goed advies in over de technische mogelijkheden. En begin eens met te kijken naar gemeentelijke accommodaties, zoals een zwembad of een sporthal.’ BNG Bank reikt graag de helpende hand, zegt Steef van Es desgevraagd. ‘We willen dit meer doen, vanuit onze overtuiging dat je met lokale betrokkenheid de verduurzaming van Nederland dichterbij kunt brengen.’

Partnerbijdrage:

BNG Bank
Ir. Jan Bouwens