Hoe krijgt de gemeente grip op het sociaal domein?

Overal in Nederland worstelen gemeenten met tekorten op hun begroting. Van de huidige 355 gemeenten die ons land telt, melden er om en nabij de 100 dat de kosten die ze maken ten behoeve van het sociaal domein niet passen binnen de kaders van de gemeentelijke begroting. Met name op het gebied van de Jeugdzorg zijn structurele tekorten ontstaan.

Die situatie hoeft geen bevreemding te wekken. Met de decentralisaties in datzelfde sociaal domein, die per 2015 hun beslag kregen en waarbij de financiële verantwoordelijkheid voor Wmo, Participatiewet en de Jeugdzorgwet verschoof van de centrale overheid naar de gemeenten, werd en passant zo’n 15% bezuinigd op het budget. Vooral in de Jeugdzorg heeft de bezuiniging – een bedrag van 450 miljoen euro - er hard ingehakt. Want terwijl de budgetten slonken, groeide de vraag.

Bij vele gemeenten is in het sociaal domein een structureel tekort ontstaan. Er moet dus iets gebeuren. Maar wat? Bezuinigen? Uitgaven ombuigen vanuit andere domeinen? Verhoging van de gemeentelijke inkomsten? En zo ja, hoe dan? In het spel tussen de verschillende politieke partijen in de gemeenteraad lijkt het vaak onmogelijk om op een constructieve wijze tot zinvolle besluitvorming te komen als het om dergelijke pijnlijke maatregelen gaat.

Onafhankelijke analyse maak budgettaire probleem inzichtelijk

Het is aan te raden een onafhankelijke analyse te laten maken die inzichtelijk maakt waar het budgettaire probleem precies vandaan kwam. Een ‘foto’ van de gemeentelijke begroting waarin precies te zien is waar teveel is uitgegeven en waar budget wordt overgehouden.

Vervolgens moet in kaart gebracht worden welke mogelijkheden tot bezuiniging/ombuiging/ inkomstenverhoging er liggen, voor welke bedragen. Oftewel: aan welke knoppen kan men draaien?

Een dergelijke onafhankelijke analyse kan het debat tussen en in B&W en de raad naar een constructief niveau brengen, waarbinnen geen van de deelnemers zich kan onttrekken aan de feiten die voorliggen en iedereen kan zien aan welke knoppen gedraaid kan worden om het probleem aan te pakken.

Nieuwe manier van begroten: Zero based-begroting

Een andere route en om dergelijk transparantie te bereiken, is het inzetten van een nieuwe manier van begroten. Her en der wordt gewerkt aan een zogenoemde zero based-begroting. Daarbij wordt een virtuele begroting vanaf 0 opgebouwd aan de hand van de geldende gemeentelijke inkomsten en uitgaven, om los van complexiteiten vanuit het verleden die alle begrotingen kenmerken, een realistisch beeld te vormen van de daadwerkelijke situatie in het hier en nu.

Ná de analyse en de -soms moeilijke- keuzes die gemaakt zijn, dient u een Verbeterplan op te stellen waarbij vanuit de analyse integraal naar de organisatie gekeken wordt. De verbeteringen hebben -zo leert de ervaring- met alle aspecten van de organisatie te maken. Om de verbeteringen daadwerkelijk te realiseren en te borgen in de organisatie dient effectief projectmanagement ingezet te worden met mandaat vanuit het College van B&W en directie. BDO kan u helpen met het opstellen van een dergelijk Plan van Aanpak en de uitvoering er van.

Als gezegd: tekorten in het sociaal domein zijn aan de orde van de dag bij veel gemeenten in Nederland. En al die gemeenten hebben behoefte aan ‘eenheid van debat’. Een onpartijdige, grondige analyse, vergezeld van een heldere routekaart die de opties inzichtelijk maakt, verschaft gemeentebesturen het handvat waarmee ze een gedisciplineerd, constructief debat kunnen afdwingen. Aarzelt u niet om die hulp binnen te halen. Het is een investering die uw gemeente dubbel en dwars terugverdient.

Partnerbijdrage

Auteur: Léon Aubel
Senior Manager Lokale Overheid bij BDO Utrecht