Meer gemeenten in het rood, tekorten lopen op

Meer dan 200 Nederlandse gemeenten staan financieel gezien in het rood. Gemeenten in Drenthe, Limburg en Groningen hebben verhoudingsgewijs de hoogste tekorten. Kleinere gemeenten tot 50.000 inwoners zitten het best bij kas, grotere gemeenten hebben meer schulden. De mate waarin gemeenten in staat zijn om aan hun financiële verplichtingen te voldoen loopt jaarlijks verder terug. Gemeenten in Zeeland en Friesland hebben de laagste solvabiliteit, terwijl Flevoland het hoogst scoort.

Het oorspronkelijk verwachte tekort op de begroting 2020 van Nederlandse gemeenten bedroeg circa één miljard euro. Dat was echter vóór de uitbraak van COVID-19, dat gemeenten voor hogere kosten en lagere inkomsten stelt. De financiële situatie zal dus alleen maar verder verslechteren.

Dit blijkt uit de Benchmark Nederlandse gemeenten van BDO Accountants & Adviseurs. Hierin is de financiële gezondheid van gemeenten beoordeeld op basis van financiële kengetallen van 2008 tot en met 2018. Dit heeft geleid tot een ranking, waarin gemeenten een rapportcijfer krijgen dat inzicht in de mate van deze financiële gezondheid biedt. Daarnaast zijn de gemeentelijke begrotingen voor 2020 geanalyseerd.

Tilburg, Amsterdam en Dordrecht voeren de financiële ranglijst aan van gemeenten met meer dan 100.000 inwoners. Amstelveen, Zeist en Oosterhout doen dat in de categorie van gemeenten tussen de 50.000 en 100.000 inwoners. Epe, Teylingen en Heemskerk hebben de maximale score behaald bij de gemeenten met een inwonersaantal boven de 25.000, maar onder de 50.000. Terwijl Staphorst, Baarle-Nassau en Son en Breugel er het beste uit komen bij de kleinere gemeenten tot 25.000 inwoners. “Er zijn grote verschillen tussen gemeenten. Niet alleen wat betreft omvang, maar ook als het gaat om financiële perspectieven en lokale problematiek. Zo is er in sommige regio’s meer economische activiteit en industrie dan in andere. Grotere gemeenten staan in de regel gesteld voor complexere, sociale opgaven en beschikken over meer regionale voorzieningen dan kleine gemeenten,” legt Rob Bouman, voorzitter van de branchegroep Overheid van BDO, uit. “De ranking geeft inzicht, een objectief beeld hoe de gemeenten er in Nederland financieel voorstaan. De cijfers leren dat steeds meer gemeenten het financieel moeilijk hebben, mede veroorzaakt door alles wat er in de afgelopen jaren aan taken en verantwoordelijkheden bij hen belegd is. Het is tijd om dat te evalueren. Wij doen een oproep aan de politiek en landelijke en provinciale overheden, om hierin hun verantwoordelijkheid te nemen.”

Herbezinning omtrent financiering, taken en omvang gemeenten

BDO constateert een aantal zorgelijke ontwikkelingen. Gemeenten kampen met toenemende tekorten en daarmee een verslechterde financiële positie. “De gemeentelijke financiën blijven onder druk staan door de tekorten in het sociaal domein. Per inwoner gaven Nederlandse gemeenten in 2018 gemiddeld circa € 1.450 (2017: € 1.400 euro) per jaar uit aan het sociaal domein. Alle inspanningen op het gebied van werk, participatie, zelfredzaamheid, zorg en jeugdhulp leggen daarmee een steeds groter beslag op de gemeentelijke middelen. In sommige provincies maakt het sociaal domein bijna 50% uit van de gemeentelijke begroting 2020. De hoge kosten dwingen gemeenten elders bezuinigingen door te voeren of extra lokale belastingen te heffen,” haalt Rob Bouman aan.

Gemeenten worden geconfronteerd met opgaven omtrent de woningvoorziening, de informatiesamenleving, de energietransitie en de inclusieve samenleving. Deze uitdagingen worden door de coronacrisis alleen maar groter. De overheid treft maatregelen om ondernemers en werknemers te ondersteunen, om tekorten in de maatschappelijke en culturele sector op te vangen en om de continuïteit van jeugdzorg en de Wmo te waarborgen. Daarbij is een belangrijke taak weggelegd voor de gemeenten. Zij moeten de meeste maatregelen daadwerkelijk uitvoeren. Dat vraagt veel van de lokale overheden en de flexibiliteit van hun organisatie en bedrijfsvoering. Bouman: “Wij signaleren nu al meer druk op bijvoorbeeld de continuïteit van de zorg, op de maatschappelijke en culturele sectoren en op de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo). Om alle rollen die de gemeenten inmiddels zijn toebedeeld goed op te kunnen pakken, is financiële bewegingsruimte een minimale voorwaarde. Daar is nu onvoldoende sprake van.”

BDO ziet een aantal kansen om de situatie te keren. “Begin met het herijken van de algemene uitkering en de manier waarop gemeenten worden gefinancierd. De wijze waarop de algemene uitkering uit het gemeentefonds wordt verdeeld onder gemeenten lijkt niet meer passend. De ontwikkeling van de financiële positie en het sociaal domein vragen daarnaast blijvend om een herbezinning van taken en omvang van gemeenten. De politiek moet aan de slag; keuzes maken moet, zeker in deze tijd,” aldus Bouman, “deze analyse is daarbij een goed uitgangspunt.”

Over de Benchmark Nederlandse gemeenten

BDO doet regelmatig onderzoek in de publieke sector, waaronder in de zorg met onder andere de jaarlijkse Benchmark Ziekenhuizen. Daarop gebaseerd heeft BDO nu voor de tweede keer de financiële gezondheid van gemeenten van 2008 tot en met 2018, op basis van de openbare financiële kengetallen, in kaart gebracht en de belangrijkste uitdagingen, conclusies en aanbevelingen op een rijtje gezet. Het betreft de kengetallen solvabiliteit, netto/gecorrigeerde schuldquote, grondexploitatie, structurele exploitatieruimte en belastingcapaciteit. Deze getallen vormen de basis van de analyses. Aanvullend heeft BDO de gemeentelijke begrotingen voor 2020 geanalyseerd en gemeenten in het rapport aan het woord gelaten over hun financieel beleid, ervaringen en financiële adviezen voor andere gemeenten.

Partnerbijdrage